Successieplanning bij kinderloze koppels
Wanneer één van de partners binnen een kinderloos koppel overlijdt, wie erft dan het vermogen? U zou kunnen aannemen dat het volledige vermogen automatisch toekomt aan de langstlevende partner, maar de werkelijkheid is complexer. De wettelijke regels bieden niet altijd de bescherming die u zou verwachten of wensen. Daarom is het belangrijk om hierbij stil te staan en een successieplanning uit te werken. Wij geven hieronder alvast een eerste aanzet voor een aantal planningstechnieken.
WIE KRIJGT WAT BIJ EEN OVERLIJDEN?
Indien partners geen regeling uitwerkten, is het wettelijk erfrecht van toepassing. Wat de langstlevende partner erft, hangt sterk af van de samenlevingsvorm of het gekozen huwelijksstelsel.
Feitelijk samenwonende partners erven niets van elkaar. Het volledige vermogen gaat naar de familie van de overledene, met name ouders en broers/zussen. Wettelijk samenwonenden erven daarentegen het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad. Het overige vermogen komt echter opnieuw toe aan de familie van de overledene.
Zelfs wanneer u gehuwd bent, erft de langstlevende echtgeno(o)t(e) niet de volledige nalatenschap. Ook hier komt een deel toe aan de ouders en broers/zussen van de eerstoverledene. Wat dit precies is, hangt af van het huwelijksstelsel.
Bent u gehuwd onder een gemeenschapsstelsel, dan zal de langstlevende echtgeno(o)t(e) de volle eigendom erven van het gemeenschappelijke vermogen. Bent u gehuwd onder een stelsel van scheiding van goederen, dan zal de langstlevende de volle eigendom verkrijgen van de onverdeelde goederen die exclusief aan hen beiden toebehoren. Van de overige eigen goederen, verkrijgt de langstlevende slechts het vruchtgebruik. De blote eigendom zal vererven naar de familie van de eerstoverledene.
Deze verdeling stemt doorgaans niet overeen met de wensen en doelstellingen van kinderloze koppels, zodat een successieplanning zich opdringt.
OPTIMALISATIEMOGELIJKHEDEN
Testament (met restlegaat)
Via een testament kan u afwijken van voormelde wettelijke verdeling en kan u zelf bepalen wie wat krijgt bij een overlijden. Bovendien is een testament zeer flexibel, gezien u het steeds kan wijzigen.
In het testament kan u in eerste instantie de langstlevende partner maximaal beschermen. Zo kan u bijvoorbeeld een keuzelegaat voorzien. Via het keuzelegaat kan de langstlevende zelf bepaalde goederen in volle eigendom kiezen en wordt een onverdeeldheid met andere erfgenamen vermeden.
Aandachtspunt hierbij is het daaropvolgende overlijden: bij kinderloze echtparen kan het soms niet gewenst zijn dat het vermogen vererfd wordt door de langstlevende om tenslotte, bij diens overlijden, terecht te komen bij de schoonfamilie (de zgn. “koude kant”). Om dit te vermijden kan er gewerkt worden met een fideïcommis de residuo of een zogenaamd restlegaat. Een restlegaat is een combinatie van twee opeenvolgende legaten, waarbij het vermogen in eerste instantie aan de langstlevende partner wordt gelegateerd, maar waarbij u voorziet dat het overgebleven vermogen bij overlijden toekomt aan een tweede begunstigde (vb. zus, neef/nicht) die door de eerstoverledene werd aangeduid.
U creëert hiermee een win-winsituatie. In eerste instantie beschermt u de langstlevende en bovendien vermijdt u dat de erfgenamen van de eerstoverledene niets meer erven. Fiscaal is een vererving echter minder interessant. Een schenking bij leven kan hierbij soelaas bieden.
Schenking
De techniek van de schenking tussen partners is een mooi alternatief om de langstlevende te beschermen en heeft bovendien een fiscaal voordelige uitkomst. Concreet kan u overwegen om een deel van het vermogen te schenken aan uw partner. Maar vergeet niet, een schenking is in principe definitief. U kan deze niet terugdraaien. Hierop bestaat één uitzondering, met name een schenking tussen echtgenoten. Bij een echtscheiding kan u een gedane schenking dan ook steeds terugdraaien. Een schenking aan samenwonende partners is wél definitief.
Vermogen schenken tijdens het leven kan (anders dan bij een vererving) gebeuren op een fiscaalvriendelijke manier. Schenkbelasting is immers doorgaans lager dan erfbelasting. Een schenking van roerende goederen, andere dan aandelen van een vennootschap, kan u zelfs belastingvrij doen, mits inachtneming van een risicotermijn van drie jaar in Vlaanderen.
Merk op: deze techniek kan u enkel toepassen bij goederen die behoren tot de respectievelijke eigen vermogens van de echtgenoten. Goederen die behoren tot het gemeenschappelijk vermogen, kunnen echtgenoten niet aan elkaar schenken.
U kan bepaalde voorwaarden en modaliteiten aan een schenking verbinden om de schenker te beschermen. Denk hierbij aan een optioneel beding van terugkeer en een restschenking. Opnieuw zal het vermogen via een restschenking toekomen aan een tweede begunstigde die u in de schenkingsakte aanduidt. Zo bent u er zeker van dat het restant van het vermogen bij overlijden van de langstlevende toekomt aan de gewenste personen.
Beding van aanwas
Een beding van aanwas wordt in de praktijk vaak gebruikt bij een gezamenlijke aankoop van een woning door een ongehuwd koppel of bij een successieplanning tussen partners. Een beding van aanwas is een kanscontract waarbij partners overeenkomen dat hun aandeel in een bepaald goed bij overlijden volledig toekomt aan de langstlevende partner. Belangrijk bij het afsluiten van een aanwasovereenkomst is dat er een gelijke inbreng is en dat de partners een gelijke overlevingskans (leeftijd, gezondheidstoestand, …) hebben.
U kan een aanwasovereenkomst over roerende goederen onderhands opstellen. Bij overlijden van de eerststervende betaalt de langstlevende partner geen erfbelasting noch registratiebelasting. De langstlevende verkrijgt de goederen m.a.w. onbelast.
Een aanwasovereenkomst m.b.t. onroerende goederen moet daarentegen steeds notarieel gebeuren. Bovendien zal er in Vlaanderen bij overlijden 12% registratiebelasting verschuldigd zijn. Afhankelijk van de samenstelling van het vermogen, kan het interessant zijn om een aanwasovereenkomst af te sluiten over het onroerend vermogen. De tarieven in de erfbelasting zijn immers progressief en lopen op tot 27% in rechte lijn en tussen echtgenoten/partners. Dit geldt echter niet voor de gezinswoning. Fiscaal gezien kan u deze beter laten vererven. De langstlevende erft deze woning immers belastingvrij. Bij gehuwden en wettelijk samenwonenden geldt die vrijstelling onmiddellijk. Feitelijk samenwonenden moeten minstens drie jaar onafgebroken samenwonen om van deze vrijstelling te kunnen genieten.
Clausules in uw huwelijksovereenkomst
Via een huwelijksovereenkomst kan u verschillende clausules opnemen ter bescherming van uw echtgeno(o)t(e). Koppels gehuwd met scheiding van goederen kunnen bijvoorbeeld een Toegevoegd Intern Gemeenschappelijk Vermogen (TIGV) creëren. Hierin kunnen ze de eigen goederen van hun keuze onderbrengen. Bij overlijden van één van hen beiden komen de goederen van het TIGV in volle eigendom toe aan de langstlevende. Ook echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel kunnen eigen goederen inbrengen in de huwgemeenschap.
In een huwelijksstelsel van scheiding van goederen kunnen toekennings-en verblijvingsbedingen er voor zorgen dat alles in volle eigendom toekomt aan de langstlevende. Het toekenningsbeding zal vermogen dat volledig eigendom is van de ene toekennen aan de andere. Indien de toebedeling betrekking heeft op roerende goederen is er in beginsel geen belasting verschuldigd. Bij onroerende goederen moet u rekening houden met een verkooprecht van 12%. Een verblijvingsbeding slaat dan weer op de onverdeelde goederen tussen echtgenoten waarbij wordt bepaald dat het onverdeelde gedeelte van de ene bij overlijden toekomt aan de langstlevende echtgenoot. Ook dit kan voor roerende goederen in beginsel belastingvrij. Voor onroerende goederen is een verdeelrecht van slechts 2,5% van toepassing. Let wel dat dergelijke clausules, afhankelijk van de concrete situatie, in bepaalde gevallen fiscaal minder goed verdedigbaar kunnen zijn.
BESLUIT
Veelal zorgt het wettelijk erfrecht niet voor de gewenste verdeling van het vermogen bij een overlijden van kinderloze koppels. Via een aantal planningstechnieken kan u dit bijsturen. Zit u met specifieke vragen hieromtrent? Aarzel niet ons te contacteren, onze experts staan steeds voor u klaar.
Geschreven door Natalie Vanderstappen en Stephanie Daems