Aandelen van het familiebedrijf schenken zonder notaris?

Vroeger kon een naamloze vennootschap aandelen aan toonder uitgeven, oftewel verhandelbare aandelen zonder notaris die als eigendomstitel gelden. Wie in het bezit is van zulk gedrukt waardepapier, is automatisch begunstigde van de rechten als aandeelhouder. In het verleden was het dan ook een veel gebruikte planningstechniek om aandelen zonder notaris van een familiebedrijf van hand tot hand te schenken (een zogenaamde handgift). Hoe verlopen deze schenkingen vandaag? We leggen het u graag uit.

Sinds de afschaffing van aandelen zonder notaris aan toonder hebben de meeste familiebedrijven enkel aandelen op naam, die worden ingeschreven in het aandelenregister. Omdat aandelen zonder notaris op naam onlichamelijke goederen zijn – ze vormen immers geen waardepapier – kan men deze niet fysiek overdragen (i.e. schenken via een handgift). Kan dan eventueel een inschrijving van de aandelen op naam van uw kinderen in het aandelenregister een goedkoper en geldig alternatief zijn voor een notariële schenking bij de notaris?

Geldigheidsvereisten van een schenking

Het burgerlijk wetboek is duidelijk over de vormvoorwaarden van een schenking. Zo dient een schenking onder levenden, op straffe van nietigheid, bij authentieke akte plaats te vinden. De wetgever van 1804 vond immers dat een schenking een edelmoedige en ingrijpende daad was aangezien men zonder enige tegenprestatie zijn vermogen definitief overdraagt. Hij wilde de schenker tegen zichzelf beschermen en vond daarom de tussenkomst van de notaris essentieel. Echter, in afwijking van deze strikte wettelijke vormvoorwaarden wordt in de rechtspraktijk de zogenaamde ‘onrechtstreekse schenking’ aanvaard, waarvan de bankgift en de kwijtschelding van schuld de meest courante voorbeelden zijn. Het voordeel van zulke onrechtstreekse schenking? Er is geen authentieke (notariële) akte vereist en er zijn bijgevolg geen schenkingsrechten verschuldigd. U dient er echter wel rekening mee te houden dat indien u binnen drie jaar na de onbelaste schenking komt te overlijden, de schenking alsnog wordt onderworpen aan erfbelasting.

Een (geldige) onrechtstreekse schenking?

Kan de overdracht van aandelen zonder notaris op naam – via een overschrijving in het aandelenregister – een geldige onrechtstreekse schenking uitmaken? Een bekende en vaak toegepaste techniek die echter vaak betwist wordt. Een minderheid van rechtspractici is namelijk van oordeel dat de overschrijving van de overdracht in het aandelenregister met animus donandi – wil tot schenking – aan de basis kan liggen van een onrechtstreekse schenking. Zij verwijzen hierbij naar het voorbeeld van de bankgift, waarbij via bankoverschrijving geld wordt overgedragen van de ene rekening naar de andere.

De meerderheid van de rechtsleer staat (terecht) zeer kritisch tegenover deze stelling en zij houdt vast aan de vereiste tussenkomst van een notaris, zoals bepaald in het burgerlijk wetboek. Immers, de inschrijving in het aandelenregister is op zich geen geldige eigendomstitel. De inschrijving dient enkel als publiciteitsmaatregel, zodat derden kennis kunnen nemen van de identiteit van de houder van een aandeel op naam. Er moet een rechtshandeling aan de basis liggen die de aandelen op naam overdraagt, zoals een schenkingsakte of een verkoopovereenkomst. Indien u de inschrijving aanpast zonder dat een onderliggende eigendomsoverdragende rechtshandeling werd gesteld, leidt dit enkel tot een verkeerde inschrijving in het aandelenregister, niet tot een effectieve eigendomsoverdracht.

Risico’s (aandelen zonder notaris)

Indien u nietsvermoedend aandelen heeft overgedragen via een overschrijving in het aandelenregister, is deze zogenaamde schenking met nietigheid bezwaard. Dit betekent dat tijdens uw leven alle belanghebbenden – lees: uw niet – of minderbedeelde kinderen of de fiscus – de nietigheid van de schenking kunnen vorderen en dat de rechter bijgevolg verplicht is om de nietigheid uit te spreken indien de schenking voorwerp uitmaakt van betwisting. Na uw overlijden kunnen uw erfgenamen nog steeds de nietigheid van de schenking inroepen. En ook de fiscus ligt op de loer om (de datum van) uw schenking te betwisten en alsnog erfbelasting te heffen. U heeft dus geen enkele rechtszekerheid over uw successieplanning. Bovendien kan de vormfout niet door een notariële akte van bevestiging worden verholpen. Indien u dit euvel wenst recht te zetten, moet de schenking in de wettelijke vorm opnieuw worden gedaan.

Bezoekje aan de notaris

Om u de nodige gemoedsrust te bieden, is het aan te raden om de schenking van aandelen steeds te realiseren via de notaris. Op die manier kan u eveneens de wenselijke voorwaarden koppelen aan uw schenking, waardoor u controle en inkomsten kan behouden. Indien u aandelen schenkt voor een Belgische notaris, zal hierover in principe schenkbelasting verschuldigd zijn (3% in rechte lijn, aan echtgenoten of partners en 7% aan anderen). Echter, wanneer u aandelen van een (actief) familiebedrijf schenkt, kan geschonken worden met vrijstelling van schenkbelasting en is daarmee de (fiscale) kous af.

Als alternatief kan u een schenking voor een Nederlandse notaris overwegen. Zolang de akte niet in België wordt geregistreerd is er geen schenkbelasting verschuldigd. In zo’n geval is de risicoperiode van drie jaar eveneens van toepassing, die in Vlaanderen zelfs oploopt tot zeven jaar als het aandelen van een familiebedrijf betreft. Vergeet ook niet om na uw schenking het aandelenregister van de vennootschap aan te passen en om nieuwe aandelencertificaten te laten opmaken…

Meer weten over het schenken van aandelen? Of zit u met specifieke vragen? Wij staan steeds voor u klaar met professioneel advies!